مشروعیت توسل در قرآن

مشروعیت توسل در قرآن

 

هنگامی که به آیات قرآن مراجعه کنیم به وضوح مسئله توسل به پیامبر (ص) و اهل بیت طاهرینش (ع) و مشروعیت آن، آشکار می شود.

مساله توسل ، از موضوعاتى است که پیروان کوردل ابن تیمیه و در عصر حاضر نویسندگان و گویندگان وهابى ،جاهلانه از آن چماقى براى کوبیدن شیعه ساخته اند!!! و هر نوع تقدیس و تکریم و توسل به اولیاء الهى را شرک مى دانند و گستاخانه ، نه تنها شیعیان را، بلکه انبوه عظیمى از مسلمانان را که محبتشان به پیامبر و اهل بیت او، آنان را به تبرک و توسل وا مى دارد، مشرک مى پندارند و از این رو بى حرمتى و توهین مى کنند و در تالیفات خود، تفرقه مى افکنند و آب به آسیاب دشمن مى ریزند. ⁽¹⁾ در واقع یا معنای صحیح آیات را نفهمیده اند یا اینکه همچون قشر یهود، به بعضی از آیات استناد کرده و به بعض دیگر کافر می شوند و حتی آیات متشابه را به نفع خود ترجمه و تفسیر می نمایند. ما نیز طبق معمول شبهات آنان را در اینجا مطرح کرده و پاسخ می دهیم.

آیات استنادی آنان:

وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ ⁽²⁾
و چون بندگان من (از دوری و نزدیکی) من از تو پرسند، (بدانند که) من به آنها نزدیکم، هرگاه کسی مرا خواند دعای او را اجابت کنم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من بگروند، باشد که (به سعادت) راه یابند.

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ ⁽³⁾
و ما انسان را خلق کرده‌ایم و از وساوس و اندیشه‌های نفس او کاملا آگاهیم که ما از رگ گردن او به او نزدیکتریم.

وَقَالَ رَبُّکمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ ⁽⁴⁾
و خدای شما فرمود که مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما مستجاب کنم. آنان که از عبادت من اعراض و سرکشی کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند.

پاسخ ما:

تقریباً می شود گفت که این آیات، برترین دلایل مورد استناد آنهاست که با توجه به این آیات، در صدد آنند که توسل به صالحین را زیر سؤال ببرند!!! متأسفانه این قشر متعصب یاد گرفته اند که فقط به آیاتی که آنان را به مقصودشان می رساند از حفظ باشند و آیاتی را که تأکید بر توسل کرده است رها کرده و گویی حتی جزء قرآن نمی پندارند و حتی دیده شده است که به تحریف معانی و توجیه آیات پرداخته اند.

ما می گوییم مسلماً شرط استجابت دعا و رفع حوائج، توسل نیست بلکه توسل بابی برای رسیدن به این مقصود است. مهم دعاست و به درگاه خدا رفتن به هر صورت که باشد. و در واقع این توسل، نوعی به درگاه خداوند رفتن است؛ همانطور که آیه می فرماید: « وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ». زیرا اگر منظور از توسل این باشد که ما پیامبر (ص) را صاحب قدرت و مالک سود و زیان بالذات بدانیم مسلما این شرک است ، و هیچ مسلمانى نمى تواند به آن عقیده داشته باشد، و اما اگر این مالکیت از ناحیه خدا باشد و تحت عنوان الا ما شاء الله قرار گیرد مانعى دارد؟ و این عین ایمان و توحید است. ⁽⁵⁾

دوستان بیاییم حقیقت توسل را از قرآن دریابیم و از کسانی نباشیم که فقط به آیات متصدّر در فوق، استناد کرده و آیات دیگر را رها سازیم. اما اکنون با این مقدمه طولانی، به دیگر آیات نظری بیاندازیم!

آیه اول:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ ^(۶)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجوئید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید!

این یکی از آیات مهمی است که اصل توسل را به اثبات می رساند. وسیله در اصل به معنى تقرب جستن و یا چیزى که باعث تقرب به دیگرى از روى علاقه و رغبت می شود مى باشد. در واقع این آیه، وسیله را به صورت عام ذکر کرده و آن را در موارد معینی محدود نفرموده است و دائماً به مسلمانان دستور داده که در صدد یافتن وسیله ای جهت تقرب به درگاه الهی کرده است. بنابراین وسیله در آیه فوق معنى بسیار وسیعى دارد و هر کار و هر چیزى را که باعث نزدیک شدن به پیشگاه مقدس پروردگار میشود شامل می گردد. ⁽⁷⁾ حال، چه وسیله ای بهتر از پیامبر (ص) حبیب الله و سید کائنات و همچنین اهل بیت طاهرینش (ع) است؟ خدایی که در قرآن مجید ، محبت و مودت اهل بیت (ع) را بر ما واجب کرده است، معنا ندارد در عین حال آثار آن مودت و محبت را تحریم نماید!!!

آیه دوم:

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوک فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا ⁽⁸⁾
و هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.

عزیزان توجه کنید همانطور که مشاهده می شود رفتن به نزد رسول خدا برای طلب بخشایش در این آیه عام است ؛ هم شامل حیات ایشان و هم بعد از مرگ ظاهری می شود. و همچنین نشان می دهد که اصحاب در هنگام ارتکاب گناه، به پیامبر (ص) توسل کرده تا ایشان واسطۀ آمرزش گناهانشان نزد خداوند متعال قرار گیرند. از این آیه ضمنا پاسخ کسانى که توسل جستن به پیامبر و یا امام را یک نوع شرک مى پندارند، روشن مى شود، زیرا این آیه صریحا مى گوید: آمدن به سراغ پیامبر (ص) و او را بر در درگاه خدا شفیع قرار دادن ، و وساطت و استغفار او براى گنهکاران مؤثر است ، و موجب پذیرش توبه ، و رحمت الهى است .

اگر وساطت و دعا و استغفار و شفاعت خواستن از پیامبر (ص) شرک بود چگونه ممکن بود که قرآن چنین دستورى را به گنهکاران بدهد! منتها افراد خطاکار باید نخست خود توبه کنند و از راه خطا برگردند، سپس براى قبول توبه خود از استغفار پیامبر (ص) نیز استفاده کنند.

بدیهى است پیامبر (ص) آمرزنده گناه نیست ، او تنها مى تواند از خدا طلب آمرزش کند و این آیه پاسخ دندان شکنى است به آنها که این گونه وساطت را انکار مى کنند (دقت کنید). ⁽⁹⁾

جهت توجه! راستی چرا پیامبر (ص) به آنان نمی فرمود که خداوند به شما از من نزدیکتر است؟ چرا نمی فرمود به خدا شرک نورزید!!! چرا نمی فرمود بروید از خداوند درخواست نمایید؟!! آیا پیامبر (ص) آنان را تشویق به شرک می نمود؟

آیه سوم:

وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَهُم مُّسْتَکبِرُونَ ⁽¹⁰⁾
هنگامی که به آنان گفته شود: «بیایید تا رسول خدا برای شما استغفار کند!»، سرهای خود را (از روی استهزا و کبر و غرور) تکان می‌دهند؛ و آنها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبر می‌ورزند.

دوستان توجه کنید که چگونه خداوند عزوجل در این آیه دستور می دهد که پیامبر (ص) را واسطه قرار دهید تا گناهانتان آمرزیده شود! آیا قرآن در این آیه ، مسلمانان را دعوت به شرک کرده است؟!!! آیا جماعت وهابیت مشاهده نکرده اند که پروردگار در این آیه می فرماید کسانی را که از توسل به پیامبر (ص) سرپیچی کنند، در زمرۀ متکبران و منافقان قرار می گیرند؟! جالب این است که خداوند که چنین درخواستی می کند، (نعوذ بالله) خود نمی دانست که نسبت به پیامبرش (ص) به بندگان نزدیکتر است؟!!!! شما را چه شده است، چگونه قضاوت می کنید؟ مَا لَکمْ کیْفَ تَحْکمُونَ ؟

نکات بسیار مهم:

نکته اول: لازم به ذکر است که لفظ «یَسْتَغْفِرْ لَکمْ» در این آیه، از باب «استغفار»، بر وزن «استفعال»، به معنای طلب است. وقتی می گوید، «تَعَالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ» یعنی در واقع می خواهد بفرماید، «تَعَالَوْا یَطْلِبْ لَکمْ رَسُولُ اللَّهِ» یعنی «بیایید تا رسول خدا برای شما درخواست استغفار کند!»! و می دانیم که درخواست پیامبر (ص) برای ما، در واقع همان واسطه شدن ایشان است. برای آیه دوم نیز این رابطه بر قرار است.

نکته دوم: همچنین می دانیم که پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) طبق نص صریح قرآن، واسطه و سبب رحمت الهی نه برای مسلمانان بلکه برای تمامی جهانیان اند، {وَمَا أَرْسَلْنَاک إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ}؛ ⁽¹¹⁾ «و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم». ما نیز به یکی از اسباب رحمت الهی متوسل می شویم! آیا اشکالی در آن می بینید؟ و یقین داریم که توسل به اسباب منافاتى با اخلاص ندارد، بلکه اعتماد بر اسباب با اخلاص منافات دارد! ⁽¹²⁾

پی نوشت ها:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(1) – علامه امینی، تبرک و توسل، متن پیشگفتار مترجم با اندکی تغییر.
(2) – سوره بقره ، آیه 186.
(3) – سوره ق ، آیه 16.
(4) – سوره غافر ، آیه 60.
(5) – آیة الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 8، تفسیر ذیل آیات 48 تا 52 سوره یونس.
(6) – سوره مائده ، آیه 35.
(7) – آیة الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 4، تفسیر ذیل آیه 35 سوره مائده.
(8) – سوره نساء ، آیه 64.
(9) – آیة الله مکارم شیرازى و همکاران، تفسیر نمونه، ج 3، تفسیر ذیل آیه 64 سوره نساء.
(10) – سوره منافقون ، آیه 5.
(11) – سوره انبیاء ، آیه 107.
(12) – ترجمه تفسیر المیزان، علامه محمد حسین طباطبایی، ج 11، ذیل تفسیر آیه 42 سوره یوسف.